Bobrza - mur oporowy oraz ruiny zakładu wielkopiecowego

Bobrza - wieś położona nad rzeką o tej samej nazwie w powiecie kieleckim, w gminie Miedziana Góra. W 1598 roku wzniesiono tu pierwszy w Polsce wielki piec do wytopu żelaza, który pozwalał uzyskiwać ciekłą surówkę. W 1824 roku, z inicjatywy księcia  Ksawerego Druckiego-Lubeckiego, rozpoczęto budowę zakładu wielkopiecowego, tuż obok pieca z 1598 r. Miała to być największa huta w kraju. Prace przerwała powódź w 1828 roku a później powstanie listopadowe.

Zakład wielkopiecowy w Bobrzy był częścią planu Stanisława Staszica na uprzemysłowienie Królestwa Polskiego. Miało to być największe założenie wielkopiecowe Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Projekt z lat 1826-27 został wykonany został przez Fryderyka Lampe, profesora Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach. Projekt przewidywał 5 wielkich pieców ustawionych szeregowo o wysokości 18 m, halę odlewni, budynki przygotowania wsadu, składu węgla drzewnego oraz budynki trzech małych pieców do wstępnego prażenia rudy. Obok wzniesiono tamę spiętrzającą wodę do wysokości 12 m. Zakład miał osiągać wydajność ponad 5100 ton surówki rocznie, czyli tyle, ile produkowały wszystkie huty Królestwa Polskiego. Jednak budowa nigdy nie została ukończona. 

Wybudowano jedynie trzy piece do prażenia rudy, dwie węgielne, dwa składy na rudę, staw, mury oporowe a także osiedle mieszkalne, liczące 10 budynków. Po przerwaniu inwestycji rzez kilkadziesiąt lat działała tutaj gwoździarnia. Po drugiej wojnie światowej aż do końca lat 80. istniały tu Zakłady Dziewiarskie.

Do dziś zachowały się ruiny tamy i węgielni, budynki gospodarcze i mieszkalne a także gigantyczny mur oporowy. Mur wykonany został z kamienia łamanego, ma długość prawie 500 m a w najwyższym miejscu sięga do 15 m wysokości. Jest szeroki w podstawie na 5 m a w koronie na 3,5 m. 

Teren ten jest miejscem historycznym - w czasie powstania styczniowego 10 czerwca 1863 r., na terenie zakładów i w ich okolicy toczyła się krwawa, lecz zwycięska bitwa 950-osobowego oddziału generała Dionizego Czachowskiego z Moskalami generała Czengerego. W roku 1945 był to rejon krwawych walk pancernych ofensywy styczniowej.

Zachowane do czasów współczesnych części Zakładu Wielkopiecowego w Bobrzy z układem wodnym objęte są ochroną konserwatorską Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach. 

Źródło:
C. Jastrzębski, Kanon krajoznawczy województwa świętokrzyskiego, Kielce 2023.
A. Góra-Klauzińska, A. Benicewicz-Miazga, Świętokrzyskie. 101 ciekawostek, Kielce 2023.