Kacper Fodyga - jego historia, dzieła i życie w Chęcinach

Kacper Fodyga - choć urodził się w dalekim Mesocco (w pobliżu jeziora Como, obecnie to teren Szwajcarii, tuż przy granicy z Włochami), niemal całe swe zawodowo życie spędził w Chęcinach, pracując jako rzeźbiarz, architekt i przedsiębiorca a także chęciński wójt. Pozostawił w swym dorobku szereg dzieł architektonicznych i rzeźbiarskich.

Kacper Fodyga - obraz olejny z kościoła parafialnego pw św. Bartłomieja w Chęcinach,
wzorowany na zaginionym portrecie trumiennym

Jak Kacper trafił do Chęcin?

Pod koniec XVI wieku miała miejsce wzmożona fala emigracji cudzoziemców do Polski, głównie Włochów. Byli to rzemieślnicy budowlani, architekci, murarze i kamieniarze. Kacper Fodyga na ziemie polskie przybył wraz ze swoim bratem Sebastianem i kuzynem Albertem po roku 1596, osiedlając się na dworze księcia  Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki” w Nieświeżu (obecnie tereny Białorusi), gdzie wykonywał prace, po czym trafił także do radziłłowskiego Szydłowca. Powierzono mu tam prace przy przy przebudowie zamku, a potem przy wznoszonym na środku rynku ratuszu. Brat Kacpra, Sebastian pozostał w Szydłowcu, zaś Kacper zanim osiadł w Chęcinach - zaprojektował i wykonał na zlecenie Wojciecha Padniewskiego kaplicę w Pilicy. Padniewski ożeniony był z córką byłego starosty chęcińskiego i stąd, być może, dzięki jego rekomendacji, kolejnym etapem zawodowej kariery Kacpra zostały Chęciny.

W Chęcinach mógł się osiedlić w 1599 lub 1600 roku. Poznał wtedy swoją przyszłą żonę szlachciankę, Zuzannę z Grodzonowic. Zamieszkał w zachodniej pierzei rynku, zapewne w domu jej ojca Józefa. Starostą chęcińskim był wtedy Piotr Gonzaga Myszkowski, który wpłynął na rozwój ośrodka kamieniarskiego w Chęcinach. 

Obecnie w tym miejscu stoją dwa domy przedzielone przejazdem bramnym. W piwnicach południowej części tych zabudowań znajduje się ostrołukowy portal wykonany w XV w. z piaskowca. W latach 1601-1634, gdy właścicielem działki był najpierw Kacper, a później jego brat Sebastian, doszło do rozbudowy zabudowań posesji. Po śmierci Kacpra, zgodnie z testamentem, kamienicę przejął jego brat Sebastian - również kamieniarz i murator. 

To właśnie przed kamienicą Fodygów stała pierwotnie studnia, która według legend miała być połączona ze studnia zamkową. Podczas rewitalizacji miasta, studnię przeniesiono bliżej środka rynku. 

Siedziba Sebastiana znajdowała się przy ul. Niemieckiej (obecnie Małogoskiej), w kamienicy zwanej Boxińska lub Bowińska. Razem z Kacprem pracował w warsztacie kamieniarskim przy ul. Radkowskiej. 

Dawny zakład kamieniarski, ul. Radkowska

Gdy Kacper zmarł ok. 1625 roku, głównym spadkobiercą po wyposażeniu wdowy Zuzanny, został właśnie Sebastian. Masa spadkowa obejmowała oprócz zakładu kamieniarskiego dwie kamienice w Chęcinach, dwa folwarki pod miastem, łąki, sadzawki, dwa domy z rolami, dwór (pałacyk), osobiste ruchomości - zegarki, biżuterię, 2500 florenów należących, ruchomości na sumę 9500 florenów oraz 16 krów mlecznych. Sebastian gdy stał się właścicielem domu po Kacprze stojącego w rynku, własny dom przy ul. Małogoskiej podarował tercjankom zakonu św. Franciszka, które w 1644 r. założyły formalny klasztor franciszkanek. 

Sebastian Fodyga zmarł w 1634 r., pochowany obok swojego brata w tzw. Kaplicy Fodygów przy kościele parafialnym w Chęcinach.

Kacper Fodyga - obraz olejny z kościoła parafialnego pw św. Bartłomieja w Chęcinach,
wzorowany na zaginionym portrecie trumiennym

Jest bardzo prawdopodobne, że na przełomie stuleci, czyli jeszcze przed rozpoczęciem prac w Chęcinach, Fodyga miał swój udział w powstaniu kościoła w Małogoszczu. W roku 1602 Kacper rozpoczął prace przy przebudowie chęcińskiego kościoła parafialnego. Odtąd na stałe zamieszkał w Chęcinach. Tu założył i prowadził dużą firmę ze specjalnością kamieniarsko-budowlaną o regionalnym zasięgu. Zarobione pieniądze lokował w zakup ziemi a także w przedsiębiorstwa gwareckie. W zachowanych księgach rachunków górniczych z lat 1610-1614 widnieją wpisy z jego nazwiskiem i nazwy jego szybów: Boże Dary na Górze Kosówka, Boże Wspomóż. Firma działała jeszcze wiele lat po śmierci Kacpra, zaś on sam uczestniczył w działaniach militarnych, ze względu na pełnienie stanowiska chęcińskiego wójta - miał lenny obowiązek służby wojskowej na zamku chęcińskim, uczestnicząc w obronie zamku podczas jego oblężenia w roku 1607 przez rokoszan Zebrzydowskiego. Prowadził również przedsięwzięcia finansowe, obracając funduszami duchownych, urzędników grodzkich lub okolicznej szlachty.

U szczyty sławy i powodzenia, ok. 1614 roku przystąpił do budowy własnej kaplicy grobowej w kościele parafialnym pw św. Bartłomieja w Chęcinach. Opis kaplicy pojawi się w osobnym wpisie.

Jeśli chodzi o kościół pw. św. Bartłomieja, to Fodyga wybudował korpus kościoła praktycznie od nowa. Korpus nawy (który był niewiele szerszy od prezbiterium) został znacząco powiększony poprzez dostawienie naw bocznych. Nadano im tę samą wysokość, co nawa środkowa, tworząc tzw. układ halowy, zapewniający większą przestrzenność wnętrza, niemożliwą do uzyskania przy zastosowaniu tradycyjnego, bazylikowego układu. Mury nawy stały się niższe, przez co utracił on strzeliste, gotyckie proporcje. Gdyby zachowano dotychczasową wysokość murów, poszerzony kościół stałby się zbyt potężny w stosunku do położonego poniżej miasta. Z czasów Kacpra Fodygi po nie tylko kaplica Trzech Króli, ale także kaplica św. Mikołaja. Więźba dachowa prawdopodobnie również jest dziełem Fodygi. Świadczyć może o tym jej absolutna odmienność w stosunku do innych więźb naszego regionu.

Zakres zawodowych dokonań Kacpra Fodygi jest nadal przedmiotem badań. Co do niektórych, będących jego dziełem istnieje pewność zaś co do innych - są pewne przypuszczenia. Z prac rzeźbiarskich wymienić należy nagrobki w kościołach w Gołuchowie, Holszanach, Kaliszu, Kalwarii Zebrzydowskiej, Koninie, Łomży, Opocznie, Ujeździe, Żerkowie. Z prac obejmujących kaplice kopułowe - w Busku, Iłży, Kurozwękach, Nowym Korczynie, Pilicy, Skorczowie, na Świętym Krzyżu; budowy i przebudowy kościołów: dominikańskiego w Klimontowie, parafialne w Busku, Małogoszczu i Nowym Korczynie. Uczestniczył także w przebudowie chęcińskiego zamku i budowie dworu w jego pierwszej fazie w Podzamczu Chęcińskim.

Sukcesy, jakie osiągnął Fodyga doskonale świadczą o jego wszechstronnych uzdolnieniach. Ale są także dowodem, że uzdolnieni imigranci przyjmowani byli w ówczesnej Polsce z otwartymi rękami. Aby uzyskaną znacząca pozycję w życiu doczesnym utrzymać także po śmierci, Kacper Fodyga przystąpił do budowy kaplicy pod wezwaniem Trzech Króli przy kościele św. Bartłomieja, która miała stała się jego kaplicą grobową.

R. Mirowski, Miasto Chęciny. Chęciński album część VIII, Kielce-Chęciny 2008.

D. Kalina, Chęciny na starej Fotografii. Szkice z dziejów miasta, Kielce-Chęciny 2008.